Trong tiêu chí 13 về hình thức tổ chức sản xuất quy định mỗi xã phải có tổ hợp tác hoặc HTX hoạt động hiệu quả. Sau khi khảo sát về thực trạng xây dựng NTM, Ban chỉ đạo xây dựng NTM tỉnh đánh giá, đến cuối năm 2011, các xã nông thôn ở đồng bằng đều có HTX. Riêng 2 huyện miền núi Sông Hinh và Sơn Hòa, nhiều xã không có HTX, số tổ hợp tác có đăng ký hoạt động theo quy định cũng chỉ ở các huyện đồng bằng. Đa số tổ hợp tác hoạt động chưa đăng ký với UBND cấp xã. Mặt khác, số HTX và tổ hợp tác hoạt động có hiệu quả chiếm tỉ lệ thấp, dẫn đến nhiều xã chưa đạt tiêu chí này.

Ông Lê Luân, Chủ tịch Liên minh HTX tỉnh cho biết, hiện trên địa bàn toàn tỉnh có 208 HTX đăng ký hoạt động theo Luật HTX, trong đó có 49 HTX xếp loại khá, giỏi, 77 HTX trung bình, số HTX còn lại hoạt động cầm chừng. Theo Ban chỉ đạo xây dựng NTM tỉnh, mục tiêu đến năm 2015 sẽ có 65% số xã đạt chuẩn về hình thức tổ chức sản xuất. Liên minh HTX tỉnh đã phối hợp với các địa phương, thực hiện tuyên truyền, hướng dẫn và tạo điều kiện cho việc thành lập mới các HTX. Kết quả, đến cuối năm 2012, huyện Sơn Hòa thành lập được 2 HTX, Sông Hinh thành lập được 1 HTX. Riêng với tổ hợp tác, do đặc thù của tổ hợp tác tồn tại theo từng địa bàn dân cư thuộc các hội đoàn thể với mục đích hỗ trợ nhau phát triển kinh tế hộ gia đình, nên đến cuối năm 2012, toàn tỉnh chỉ có 24/6.000 tổ hợp tác hoạt động có đăng ký với chính quyền địa phương. Liên minh HTX tỉnh phấn đấu đến hết năm 2013 sẽ có 50% tổ hợp tác hoạt động có đăng ký với UBND xã. Đồng thời khuyến khích những tổ hợp tác mạnh chuyển đổi thành HTX.

Các HTX góp sức cùng chính quyền địa phương thực hiện tiêu chí 1 (thu nhập), tiêu chí 11 (hộ nghèo) và tiêu chí 12 (cơ cấu lao động), thông qua việc mở rộng hoạt động kinh doanh. Không chỉ kinh doanh vật tư nông nghiệp, giống lúa… giúp tăng năng suất cây trồng mà các HTX còn kinh doanh xăng dầu, tín dụng, giao thông vận tải, xây dựng... nhằm tạo ra nhiều việc làm phù hợp cho lao động, đặc biệt là lao động nông thôn. Năm 2012, có 3.199 lao động làm việc thường xuyên tại các HTX, trong đó 538 người lao động được đóng bảo hiểm xã hội, 797 người đóng bảo hiểm tai nạn. Thu nhập của người lao động cũng tăng lên đáng kể, năm 2011 thu nhập bình quân 1,5-2 triệu đồng/người/tháng, năm 2012 là 2-2,5 triệu đồng/người/tháng. Kinh tế hộ xã viên được cải thiện, số hộ nghèo giảm. Về việc nâng cao trình độ cho người lao động theo tiêu chí 14 (giáo dục), năm qua Liên minh HTX tỉnh đã đầu tư 570 triệu đồng cho công tác đào tạo, tập huấn, bồi dưỡng nâng cao kiến thức, tay nghề cho người lao động. Giúp người lao động thêm cơ hội có việc làm, cho thu nhập cao cả trong và ngoài hệ thống.

Theo Liên minh HTX tỉnh, toàn tỉnh hiện có hơn 10 HTX làm dịch vụ thu gom rác thải theo phương châm “lấy thu bù chi”- hoạt động công ích vì cộng đồng. Nhờ vậy, giúp cải thiện cảnh quan đường làng, ngõ xóm, tạo ra môi trường sống trong lành, thân thiện với thiên nhiên (theo tiêu chí 17 về môi trường). Phấn đấu đến cuối năm 2013, các HTX sẽ đầu tư kinh phí mua xe tải nhẹ, thùng rác… để đẩy mạnh hoạt động thu gom, xử lý rác thải, đưa số HTX làm dịch vụ này lên 20 HTX. Nhiều HTX phối hợp với chính quyền địa phương quan tâm đến công tác an sinh xã hội, đóng góp đáng kể vào các chương trình phúc lợi công cộng bằng những việc làm cụ thể như thường xuyên chăm lo cho các đối tượng chính sách, tặng quà thăm hỏi mẹ liệt sĩ, thương binh… từng bước xây dựng mối quan hệ gắn bó tình làng nghĩa xóm.